در عهدنامه های ترکمن چای و گلستان کدام بخشهای ایران جدا شدند؟

دو عهدنامه گلستان و ترکمانچای که اینک از هر دوی آنها با صفت «ننگین» استقبال می شود، مولود وقایع خونباری بود که در تاریخ معاصر از آنها با عنوان «جنگ های ایران و روس» یاد شده است.

جنگ هایی که با لشکرکشی آغامحمدخان بنیان گذار سلسله قاجاریه در سال ١١٧٤ خورشیدی به گرجستان کلید خورد و به مدت سه دهه تمام مرزهای شمالی ایران را دستخوش آشوب کرد. اما چهار سال بعد از مرگ آغامحمدخان، با اعلام گئورگی خان، حاکم گرجستان، مبنی بر خروج از اطاعت دربار ایران و پذیرش تحت الحمایگی روسیه، بار دیگر طبل جنگ در قفقاز نواخته شد. و این بار دو جنگ در فاصله تقریبا ۲۰ سال بر مردم ایران تحمیل شد. دو جنگی که پایان خوشی برای ایران نداشت و بخش های زیادی از سرزمین های قفقازی ایران زیر یوغ روسیه درآمد.

عهدنامه گلستان

پس از پایان دوره اول جنگ های ایران و روسیه ، مذاکرات صلح مدتی طول کشید و عاقبت عهدنامه ای در گلستان از توابع قراباغ در یازده فصل و یک مقدمه نوشته شد و در تاریخ ۲۹ شوال سال ۱۲۲۸ هجری قمری (۱۲ اکتبر ۱۸۱۳ میلادی) با حضور سفیر انگلیس به وسیله میرزا ابوالحسن خان شیرازی نماینده ایران و نیکولا نماینده فوق العاده تزار و سردار روس به امضاء رسید.

فصل سوم این عهدنامه این گونه است: «پادشاه ایران برای ابراز دوستی و وفاق نسبت به امپراتور روسیه تمامی ولایات قراباغ و گنجه و خانات موشکی و شیروان و قبه و دربند و باکو و هر جا از ولایت تالش را که بالفعل (یعنی در تاریخ عقد قرار داد) در تصرف دولت روسیه است و تمامی داغستان و گرجستان را تا دریای خزر مخصوص و متعلق به دولت امپراتوری روسیه می داند.»

عهدنامه ترکمانچای

پس از پایان دوره دوم جنگ های ایران و روسیه عهدنامه ترکمانچای در شانزده فصل و در تاریخ ۵ شعبان ۱۲۴۳ هجری قمری مطابق با ۱۰ فوریه ۱۸۲۸ میلادی به امضاء نمایندگان ایران و روسیه رسید.

فصل سوم این عهدنامه این گونه است: «اعلیحضرت شاهنشاه ایران از طرف خود و اخلاف و وراث خود خانات ایروان را که در دو طرف رود ارس واقع است و نیز خانات نخجوان و ایروان را به ملکیت مطلقه به دولت روس واگذار می کند . شاهنشاه ایران متعهد می شوند که دفاتر و اسنادی که راجع به حکومت و اداره خانات فوق الذکر است ، در ظرف شش ماه از امضاء این عهدنامه به مأمورین روس تسلیم نمایند.»

***

منبع : ایران در دوره سلطنت قاجار ، علی اصغر شمیم ، انتشارات بهزاد ، چاپ اول ۱۳۸۷ ، ص ۸۵ ، ۹۴ ، ۹۵