مهرداد دوم نهمین شاه ایران از دودمان اشکانی

مهرداد دوم یا مهرداد بزرگ (اشک نهم) نهمین شاه ایران از دودمان اشکانی است که از حدود ۱۲۴ تا ۸۷ پ. م سلطنت کرد. لقب «بزرگ» را به دلیل مقتدر بودن در همه امور حکومت تا نظامی و نظم و سازمان دادن به تمام امور ایران و برقرار کردن اقتدار مطلق پادشاه بعد از دوره هرج و مرج بعد از مرگ فرهاد دوم به او داده‌اند. وی هنگامی به شاهی رسید که ایران از هر سو آماج تهاجم اقوام مختلف شده بود در درون کشور نیز مخالفان از هر سو برای بدست آوردن قدرت به مقام پادشاه حمله می کرد. مهرداد با دلاوری و درایت تمام نواحی اشغال شده را پس گرفت و مرزهای ایران را در شرق تا کوه‌های هیمالیا و در غرب تا میان‌رودان رساند. در زمان پادشاهی او ایران و روم هم‌مرز شدند و اشکانی بزرگترین قدرت زمان خود تبدیل شد. وی همچنین به اوضاع داخلی ایران نظم و سازمان داد و اقتصاد شکوفایی را پایه‌ریزی کرد و فقر در کشور از بین رفت. طول دوره حکمرانی مهرداد بزرگ یکی از عصرهای زرین و پرشکوه تاریخ ایران می خوانند.

مهرداد دوم نخستین شاه اشکانی بود که مانند شاهان هخامنشی خود را شاه شاهان خواند.

مهرداد دوم که جانشین پدر شد یکی از مهم‌ترین شاهان اشکانی است که او را به‌حق بزرگ خوانده‌اند. متأسفانه آگاهی ما درباره این فرمانروای بزرگ تنها به گزارش ناچیز یوستین” محدود می‌شود، که بیشتر درباره پیروزی او بر سکاها است و افزودن قلمرو اقوام زیادی، احتمالاً در حوالی بلخ، به پارت. علاوه براین در غرب فلات ایران نیز مهرداد دوم بسیار موفق بود. او دوباره با پیروزی بر آرتوازد (ارتوزده) فرمانروای ارمنستان این سرزمین را به امپراتوری خود پیوند زد. مهرداد دوم همچنین بر بخش بزرگی از بین‌النهرین تسلط یافت.

نخستین تماس اشکانیان با رومیان نیز در زمان مهرداد دوم روی‌داده است هنگامی‌که سولا نماینده تام‌الاختیار سنای روم در کاپادوکیه در سال ۹۲ یا ۹۱ پیش از میلاد، در لشکرکشی خود علیه مهرداد ششم فرمانروای پونتوس و تیگران فرمانروای ارمنستان، برای جلوگیری از قدرت گرفتن بیشتر اشکانیان و ارمنیان، به کرانه فرات رسید، با آربازو، سفیر مهرداد دوم روبه‌رو شد. مهرداد دوم که نگران پیشروی رومیان به سمت شرق بود، به‌محض آگاهی از حضور یک شخصیت بزرگ رومی در آسیای صغیر، از فرصت استفاده کرده و آربازو را برای بستن پیمان صلح و عدم تعرض نزد او فرستاد . سفارت آربازو در تاریخ روابط سیاسی – نظامی در امپراتوری ازاین‌روی دارای اهمیت است که این سفارت نخستین تماس شناخته‌شده ایرانیان با حکومت روم است. ظاهراً تا این تاریخ نه‌تنها هیچ گفت‌ و شنودی میان دو قدرت بزرگ روی نداده بود. تا این زمان رومیان، که پس از اسکندر و سلوکی شروع به گسترش قلمرو فرمانروایی در شرق امپراتوری خودکرده بودند، برداشت چندانی از احوال اشکانیان و ایرانیان نداشتند. در سال ۹۲ یا ۹۳ پیش از میلاد تیگران دوم که به یاری اشکانیان به پادشاهی ارمنستان دست یافته بود، به کمک مهرداد (میترادات) ششم که بر پونتوس حکومت می‌راند، آریوبرزن، شاه کاپادوکیه را که دست‌نشانده روم بود از کار برکنار کرده و پسر مهرداد را بر جای او نشانده بود.

سولا در کاپادوکیه، برای اینکه قدرت خود را به مهرداد نشان دهد، آریوبرزن را دوباره بر تخت نشانده بود. ملاقات آربازو و سولا در کرانه فرات، که برای رومی‌ها تازگی داشت انجام گرفت. ظاهراً به دستور سولا، برای پذیرایی از آرباز و سه صندلی گذاشته بوده‌اند، یکی برای آریوبرزن، دست‌نشانده سولا، دیگری برای آربازو و صندلی میانی برای خود سولا. برخی این رفتار متکبرانه سولا را با سفیر ایرانی ستوده‌اند و بعضی این رفتار را به یک بی‌ادبی بی‌موقع تعبیر کرده‌اند. درهرحال به‌محض بازگشت اربازو به نزد مهرداد، مهرداد فرمان مرگ او را صادر کرد، که چرا نتوانسته بوده است سولا را مرعوب رفتار خود کند!

مرگ مهرداد دوم

در پایان زندگی مهرداد دوم (حدود ۸۷ پ. م) در شرق و غرب قلمرو اشکانیان تهاجماتی صورت گرفت. تیگران (Tigranes) شاه ارمنستان از مرگ مهرداد بهره جست و بخش شمالی میان‌رودان را تصرف کرد. در این زمان گودرز که در زمان مهرداد دوم در بابل قیام کرده بود، برای مدت کوتاهی به شاهنشاهی رسید. اُرُد گودرز را از حکومت انداخت و پس از دوره کوتاهی سیناتروک بر جای او به شاهنشاهی نشست.

درباره زمان درگذشت مهرداد دوم چیزی نمی‌دانیم. با اشاره‌ای که از یوزفوس در دست است چنین برمی‌آید که او در سال ۹۰ پیش از میلاد هنوز بر تخت بوده است. او به گمان در سال ۸۹ درگذشته است.